Het Kooipark is het eerste Leidse park dat voor een arbeiderswijk is aangelegd en daarbij tegelijk de eerste realisatie van een Leids park volgens het Volksparkconcept. Bovendien is dit park ontworpen door de beroemde architect W.M. Dudok. Het is een belangrijk ankerpunt binnen het stedenbouwkundig concept van de (Oude) Kooi.

Het begrip Volkspark is eind 19e, begin 20e eeuw ontwikkeld in Duitsland. Uitgangspunt is dat stadsbewoners, zonder onderscheid naar leeftijd en sociale achtergrond, te allen tijde recht hadden, op een optimaal gebruik van de openbare ruimte. Een Volkspark was dan ook meer dan het traditionele wandel- of kijkpark: het was ook bestemd voor (gezonde) recreatie, cultuur (en andere activiteiten) en opvoeding. Dat laatste uitte zich onder meer in de ruimte die - voor het eerst - voor kinderspeelgelegenheid werd ingeruimd. De indeling van een Volkspark was sterk functioneel en kenmerkte zich door een geometrische indeling.

De Volksparkgedachte werd omarmd door de arbeidersbeweging, omdat het aansloot bij de wens dat ook de arbeiders zouden moeten kunnen genieten van het nodige groen, wat men belangrijk achtte voor de fysieke en geestelijke gezondheid. De Leidse arbeidersbeweging pleitte dan ook al vroeg voor een dergelijk park. Uiteindelijk besloot de gemeenteraad in 1912 tot de aanleg van zo'n park, als onderdeel van de aanleg van een nieuwe arbeiderswijk net buiten de singels, de huidige (Oude) Kooi. Dit nieuwe park werd geheel aangelegd volgens de uitgangspunten van de Volksparkgedachte, zowel wat betreft het programma, als wat betreft de vormgeving. Alleen de omvang was relatief bescheiden. Het heette oorspronkelijk ook Volkspark.

DUDOK

Het ontwerp van het park werd gemaakt door de bekende architect W.M. Dudok (1884-1974). Deze stond indertijd nog aan het begin van zijn imposante carrière. In 1913 trad hij aan als plaatsvervangend directeur Gemeentewerken, waarbij hij feitelijk als stadsarchitect optrad. Hij vervulde deze functie tot 1915. Met de uitvoering (1920) heeft hij zich niet meer beziggehouden.

Het Kooipark hoort bij de mooie verzameling van het vroege werk van Dudok, waarover Leiden zich mag verheugen te beschikken. Andere voorbeelden daarvan zijn onder meer de HBS aan de Hoge Rijndijk (nu Bonaventura College) en het gebouw van het Leidsch Dagblad aan de Witte Singel (nu Kantongerecht).

HET PARK IN DE WIJK

Het park was onderdeel van de ontwikkeling van het betreffende gebied tot een moderne arbeiderswijk. Het sloot aan bij de vroegste arbeiderswoningbouw ter plekke en diende vervolgens als oriëntatiepunt en centrum voor de daarop volgende bouwplannen van W.C. Mulder, B. Buurman en H.J. Jesse. Daarmee droeg het in belangrijke mate bij in de ontwikkeling van de (Oude) Kooi als een (arbeiders)tuinstadwijk, met name waar het de woningbouwvereniging van de Eendracht betreft. De zogeheten Volksparkplannen van de laatste, ontworpen door Jesse, richtten zich in belangrijke mate op dit park. Ook de bouwplannen van Mulder/Buurman (Werkmanswoningen) werden in samenhang met het park ontwikkeld en zelfs met het park geïntegreerd.

DE HUIDIGE STAAT VAN HET PARK

Hoewel in de loop der tijd veel veranderd is in het park, zijn de belangrijkste contouren van het oorspronkelijke Volkspark nog duidelijk aanwezig, zowel wat betreft inrichting als wat betreft programma. We kunnen onder meer wijzen op de diagonale paden, de vijver, de afwisseling van grasvelden, heesterperken en bomen, en de speelvoorziening. Versterking en zo nodig (gedeeltelijk) herstel van het historisch karakter, met behoud van de verschillende (eigenlijk ook al historische) functies, is ook het uitgangspunt van de renovatie die thans op stapel staat voor het Kooipark.

Bron: Cor Smit/Stadshistoricus